GATT Nedir?
GATT; açılımı Gümrük Tarifeleri ve Ticaret Anlaşması olan uluslararası ticaretin daha adil ve düzenli olması amacıyla imzalanan bir anlaşmadır. GATT kısıltması ingilizce General Agreement on Tariffs and Trade‘den gelmektedir. Bretton Woods konferansı sonrası daha efektif ticaret için uluslararası bir ticaret örgütü kurulmasını amaçlayan Birleşmiş Milletler Ekonomik ve Sosyal Konsey üyesi 19 ülke çalışmalara başlamıştır. Bu çalışmalar sonunda 30 Ekim 1947 tarihinde 23 ülke tarafından GATT imzalanmıştır. 30 Ekim 1947 yılında imzalanan anlaşma Ocak 1948’de yürürlülüğe girmiştir. Anlaşma Dünya Ticaret Örgütünun kurulduğu 1994 yılına kadar faaliyetini devam ettirmiştir.
GATT Amaçları
İthalata dair vergilerin azaltılması, uluslararası ticarete engel tüm unsurları ortadan kaldırmak ve ticarette ayrımcılığa son vermek amacıyla kurulan GATT, anlaşma bünyesinde şunları amaçlamaktadır;
- Ticari ve ekonomik alanda ilişkilerin arttırılması
- Ülkelerde makro ekonomik dengeyi sağlayarak yaşam düzeyini yükseltmek
- Her ülkenin avantajlı olduğu ürünleri ihraç ederek ticaretten kazanç sağlaması
- Yeryüzünde bulunan üretim ve enerji kaynaklarının etkin kullanımı
- Tam istihdam sağlanması
Bunların yanı sıra uluslararası rekabet ortamını sağlamak, korumacılığın önüne geçmek ve uluslararası ticarette özgürlüğü teşvik etmektedir.
GATT’a taraf ülkeler arasında arasında çeşitli tarihlerde gümrük tarife indirim turları yapılmıştır. Bu turlara “Çok Taraflı Ticaret Görüşmeleri” veya “Round” denmektedir.
Temel İlkeler
Madde 1: Ülkeler “en çok kayırılan ülke” prensibine göre ülkeler, herhangi bir ülkeye tanıdıkları bir ayrıcalığı tüm ülkelere tanımak zorundadırlar.
Madde 11: Ülkeler miktar kısıtlamaları ile ithalat ve ihracat izinleri uygulamalarına son vermeyi taahhüt etmektedirler.
Madde 16: Ülkeler ihracatta sübvansiyon verilmesini yasaklamaktadır.
Madde 28. Ülkeler uzlaşma yoluyla gümrük tarifelerinde zaman içinde indirim yapmayı kabul etmişlerdir.
Bu gelişmeler sonrasında ortalama %40 olan gümrük tarife oranı Avrupa Birliğinde %7, ABD’de %6 ve Japonya’da %8’e kadar azalmıştır.
İstisnalar
GATT tarafından gelişmiş ve gelişmekte olan ülkelere toplamda 5 temel alanda istisna tanınmıştır. Bu alanlar ve istisna durumları aşağıdaki gibidir.
Tarım
Hem gelişmiş ve hem de gelişmekte olan ülkeler için tarım sektörü çok taraflı ticaret kuralları dışında tutulmuştur.
Tekstil
Tekstil ihracatı Çokelyaflılar Düzenlemesi (MultifiberArrangement-MFA) ile yönetilmektedir. MFA bir gönüllü ihracat kısıtlamasıdır. Bu malları ihraç eden ülkelerle önemli alıcılar arasında kotalar belirlenmekte, ihracatçı ülkeler kendi rızaları ile bu kotalara uymaktadır.
Hizmet
Hizmetler sektörü sistem dışındadır. Hizmetlerin ve bu sektörde kullanılan teknolojik yeniliklerin ülke kalkınmasına etkisi büyüktür. 15 Aralık 1993 tarihinde kabul edilen Nihai Senet ile, belirli bir süre sonra hizmet ticaretinin çok taraflı ticaret kurallarına tabi tutulacağı kararlaştırılmıştır.
Gelişmekte Olan Ülkeler
Dünya ticaretinde payları yükselene kadar gelişmekte olan ülkelerin uyguladığı miktar kısıtlamaları;
- Kişi başına geliri 500 $’dan az olan ülkelerde %66,
- 1000-1500 $ arasında olan ülkelerde %54
- 5000 $’ın üzerinde olan ülkelerde %3’dür.
Bölgesel Anlaşmalar
Bölgesel anlaşmalar GATT’ın birinci maddesinde belirtilen “en çok kayırılan ülke” prensibine uymamaktadır. Ancak
gümrük birliklerine anlaşmanın 24. maddesinde bir istisna tanınmıştır. Maddede serbest ticaret ilişkilerinin önlenmemesi, anlaşmaya taraf olmayanların çıkarlarının korunmasına ilişkin kurallar vardır.
