Marshall Planı Nedir?
Marshall Planı İkinci Dünya Savaşı sonrasında güçsüz düşen Avrupalı devletlere yardım etmek amacıyla ABD tarafından hazırlanan bir ekonomik kalkınma planıdır. Dönemim ABD Dışişleri Bakanı George Marshall tarafından ortaya atıldığı için Marshall Planı olarak adlandırılmaktadır.
Marshall Planı Amacı
İkinci Dünya Savaşı sonrası Avrupa ülkeleri askeri ve ekonomik olarak kötü durumdalardır. Savaştan galip çıkan Sovyetler Birliği ise güçlenmiştir ve Avrupalı devletlerin kötü durumda olmasını fırsat bilerek komünizm propagandalarını arttırmıştır. Artan Sovyet baskısını gören ABD, Avrupalı devletlerin Sovyetlerin eksenine girmesinden endişe ederek, Avrupalı devletlerin kalkınmasını sağlamak amacıyla bir plan hazırladı. 5 Haziran 1947 günü Harvard üniversitesinde konuşma yapan ABD Dışişleri Bakanı George Marshall, konuşmasında bu plandan bahsetti. Marshall’ın planına göre Avrupalı devletler aralarında ekonomik iş birliği yaparak birbirlerini tamamlamalılardır. Yetersiz oldukları yerlerde ise ABD yardımda bulunacaktır.
İlk olarak 1947’nin Haziran ayında yapılan konferansta görüşülen Avrupa Telafi Programına, programı sabote etmek amacıyla Sovyetler Birliğide katılmıştır. 11 ve 13 Temmuz tarihleri arasında Sovyetler Birliğinin katılmadığı konferansta yeniden görüşülen ve günümüzde Marshall Planı olarak adlandırılan program kabul edilmiştir. Marshall Planı 11 Eylül 1947 yılında ABD kongresi tarafından onaylanmıştır. Görüşülüp onaylanan Marshall Planı,1948 yılı ile 1951 yılı arasında yürürlüğe konulmuştur ve bu yardım paketinden içlerinde Türkiye’nin de bulunduğu 16 ülke yararlanmıştır.
Marshall Planı ve Türkiye
Türkiye’nin Marshall Planından yardım alması, Türk ekonomisinin bağımlığının başladığı yer olarak kabul edilir. Amerika, Avrupalı devletlere yardım etmek amacıyla Ekonomik İşbirliği Örgütünü kurdu ve Türkiye’yi bu örgütün dışında bıraktı. Bunun nedeni ise Türkiye’nin 2. Dünya Savaşına girmemiş olduğu için savaştan zarar görmediği ve Türk ekonomisinin kendi kendine yetebilir düzeyde olmasıydı. Ancak dönemin Türkiye Cumhuriyeti hükümeti böyle düşünmemekteydi. Konferans sırasında Türk hükümetinin 165 milyon dolar tutarındaki yardım talebi reddedilmişti. Bunun üzerine Türk hükümeti yardım için doğrudan Amerikan hükümetine başvurunca sonunda Türkiye’nin yardım almasına karar verildi.
Türkiye Marshall Planı çerçevesinde 126 milyon dolar civarında dolaylı yardım, Amerika’dan 62 milyon dolar civarında hibe ve 72 milyon civarında ise borç almıştır. Alınan yardımlar ilk başlarda askeri nitelikte olmaktaydı. Ardından alınan krediler ve yardımlar ekonomik boyuta ulaşınca Türkiye’nin ekonomiside büyüme göstermiştir. Peki bu nasıl olmaktaydı? Türkiye’nin Marshall Planı çerçevesinde aldığı borçlar genellikle ithal makineler almakta kullanılmaktaydı. Ülkede bulunan traktör sayısı bir anda artınca işlenen tarım alanları da artmış, beraberinde çiftçilerin kazançlarınıda yükseltmişti. Bu dönemlerde Türk ekonomisi %11 dolaylarında büyüme göstermişti. Aynı zamanda yeni yollar yapıldı ve demiryolu inşaları durduruldu. Yeni yolların yapılması ve demiryollarının durdurulmasıyla kamu taşımacılığı, özel mülkiyet taşımacılığına evrildi.
Türkiye’ye Etkileri
Marshall Planının yardımları ilk başta çok yararlı bulunmuştur ama durumun öyle olmadığı daha sonralarda anlaşılmaktadır. Yardım kapsamında Amerika Türkiye’ye uçaklar verince “Nasılsa Amerika uçak veriyor” denilerek uçak üretim fabrikalarında uçaklar üretilememiştir. Yardımlar kapsamında kara yollarının büyütülmesiyle demir yolları durdurulmuştur. Amerika’da üretim fazlası buğdaylar Türkiye’ye yardım kapsamında getirilerek, depolar doldurulmuş Türk üreticisinin buğdayları ellerinde kalmış ve ilk başlarda artış gösteren tarım alanında düşüşler yaşanmaya başlamıştır. Tarım alanında kullanılan makineler tarımdaki işsizliği arttırmış ve kentlere göçler artmıştır. Buda çarpık kentleşmeyi getirmiş ve kentlerdeki yoksulluğu arttırmıştır. Yine yardımlar kapsamında çocuklarımıza çocuk bezleri ve ne olduğu belli olmayan süt tozları verilerek çocukların sağlıkları tehlikeye atılmıştır. Amerikan askerleri tarafından kullanılmış silahlar Türk askerlerine, Türk hükümeti tarafından çekilen kredi karşılığı satılmıştır.
Asıl amacı ülkelerin kalkınmasına yardım etmek olan plan, Türkiye’de halkı üretimden uzaklaştırıp tembelliğe alıştıran ve kendilerine bağlıyan bir plan olarak işlem görmüştür. Marshall Planı ile Amerikan eksenine giren Türkiye, hala o pozisyondan çıkamamıştır ve çıkacak gibide görünmemektedir.