Dünyada ortak para birimi dolardır demek ne kadar doğru değilse de insanların dolar konusunda genel algısı sanki böyleymiş gibidir. Peki bu algı neden hayatımıza bu kadar yerleşmiştir? Amerikan doları 1792 para yasası ile yürürlüğe girmiştir. Amerika Birleşik Devletlerinin resmi para birimi olan 1 Dolar, 100 cente denk gelir ve $ sembolü ile gösterilir. Dünya üzerinde kullanılan en yaygın para birimidir. Amerika Birleşik Devletleri, Kanada, Avustralya, Etiyopya, Guayana, Jamaika, Liberya, Malaysia, Yeni Zelanda, Trinidad ve Tobago, Batı Samoa, Hong Kong ve Singapur gibi ülkelerin temel para birimidir. Uluslararası ticaretin büyük bir kısmı dolar ile yapılmaktadır. Kalan bölümü Euro ve diğer para birimleri ile yapılır. Uluslararası rezervlerin büyük kısmı dolar, Euro ve altından oluşmaktadır. Peki neden dünyada ortak para dolar olarak bilinmektedir? Bu sorunun cevabını yazımızda bulabilirsiniz.
7. yüzyılda Çin’de Tang Hanedanının hükümranlığı sırasında madeni paraların sürekli yanlarında taşınması tüccarlar için riskliydi bu yüzden paralarını güvenilir yerlere bırakıp karşılığında yazılı senetler alıyorlardı. Zaman içinde senetler arkalarına devir kayıtları ve mühür vurularak başkalarına devredilebilir hale geldi. Bu şekilde malı alan kişi karşılığında satıcıya bu emanet senedini devrettiğinde emanetteki madeni para el değiştirmiş oluyordu. Tüccarlar arasında kullanılan bu sistem hükümetin dikkatini çekti ve kağıt para tekel olarak üstlenmeye karar verdi. 1120 yılından itibaren kâğıt devlet parasını basmaya başladı. Çin’e, giden Venedikli tüccarlar devlet garantisi altında basılan ve kolaylık sağlayan kâğıt para düşüncesini batıya taşıdılar. Böylece Avrupa, kâğıt para ile tanışmış oldu.
1694 yılında İngiltere merkez bankası kurulmadan önce altınlarını emanet eden tacirlere altın tacirlerinin verdiği yazılı senetler kullanılmaya başlandı. Bu kâğıtların el değiştirmesiyle banknot denen kağıt para insan yaşamına girmeye başlamış oldu. Bu sistemin büyümesiyle birlikte kâğıt para basacak ve yönetilmesi sistemli hale gelecek bir kuruma ihtiyaç duyuldu. Bank of England bu doğrultuda kurularak önemli bir kurum haline geldi. Kağıt paranın yaygınlaşmasıyla 19.yy ilk çeyreğinde İngiliz sterlini altına bağlı para olduğu için genel kabul gördü ve dünyadaki en önemli para rezervi haline geldi. Bu sistem 1.dünya savaşına kadar sorunsuz ilerledi. Savaş öncesi hükümetler kağıt para basımını tekel haline getirdi ve bunu merkez bankasının yetkisine verdi.
Dünyada Ortak Para Dolar
Bu dönemde İngiliz Sterlini, altına bağlı ilk para olmanın sağladığı avantajın yanı sıra İngiliz ekonomisinin dünya ticaretindeki ağırlıklı yeri itibariyle de dünyanın en önemli parası olmaya devam etti. Birinci Dünya Savaşıyla birlikte merkez bankalarına yönelik altın talebi artınca altın karşılığı meselesi rafa kaldırıldı ve kâğıt para yalnızca yasal bir zorunluluğa dayalı olarak kullanılır oldu. Savaştan sonra karşılık meselesi yeniden oturtulmaya çalışılsa da gerçekleşmemiştir. İngiltere, Sterlinin altın karşılığını tutmakta uzun süre direndiyse de o da başarılı olamadı. Bu dönemde parasını altına bağlı olarak tutmaya devam edebilen yalnızca ABD oldu. Bu nedenle de Dolar, Sterlinin yerini aldı ve yavaş yavaş dünya parası konumuna yükseldi. 1944 yılında Bretton Woods’da toplanan ve IMF ile Dünya Bankasının kuruluşuna önderlik eden toplantıda kabul edilen yeni para sistemi sonrasında ABD Doları, altına konvertibilitesi olan tek para olarak kalmıştı. Doların altın karşılığı 35 Dolar = 1 Ons altın denkliğiyle açıklanmış ve böylece ABD Doları altın karşılığı basılmaya devam etmişti.
Dünyadaki bütün ülkelerin altın karşılığını terk etmelerine karşın Doların altın karşılığında basılması, Doların dünya çapında kabul edilmesini sağladı. Bu gelişmede ABD ekonomisinin, dünya ekonomisindeki büyüklüğü, dünya ticaret hacmindeki yeri, küresel finans sistemindeki önemi de Doların altınla olan ilişkisi kadar etkili oldu. Vietnam savaşının yarattığı mali sıkıntılar nedeniyle ABD altın karşılığı dolar basılması ilkesini reddetti. Fakat uzun süre tek başına altın karşılığı taşıyan para olarak tedavül ettiği için altın karşılığı kaldırıldıktan sonra bile Dolar, sanki altın karşılığı varmış gibi dünyada kabul görmeye devam etmiştir.
Günümüzde paranın altın karşılığı olmamasına karşın dolar geçmişten gelen gücüyle merkez bankalarında en fazla rezervi olan para konumundadır. Talep artışı değer artışını beraberinde getiriyor. Parası zayıf olan ülkelerin ekonomilerinde yüksek dolarizasyon tercihi doların dünya parası olmaya devam etmesini desteklemektedir.
https://t24.com.tr/yazarlar/h-bader-arslan/dolar-neden-dunya-parasi,390
https://www.webtekno.com/dolar-nasil-oldu-da-dunya-parasi-haline-geldi-h53036.html
