Ekonomi ve finans alanında yazılan makalelerde, yapılan tartışmalarda ve sosyal platformlarda yazılan eleştirilerde gördüğümüz, duyduğumuz şirketokrasi nedir? Kimler için veya neler için kullanılır? Nasıl ortaya çıkmıştır? Bu soruların cevaplarını bu yazımızda bulabilirsiniz.
Şirketokrasi terimi ilk olarak yazar, ekonomist ve aynı zamanda iş adamı olan John Perkins tarafından “Bir Ekonomik Tetikçinin İtirafları” adıyla bilinen kitap serisinde geçmiştir. Yazar kitabında şirketokrasi tanımını “dünyanın en büyük şirketlerini, en güçlü devletlerini ve tarihin gerçek anlamda küresel imparatorluğunu denetim altında tutan bir grup insanı ifade eder” sözleriyle yapmıştır.
İngilizcesi “corporatocracy” olan şirketokrasi, çıkarları ve hedefleri ortak olan bir grup insanin veya bu insanların sahip oldukları şirketlerin egemen olduğu, ekonomik ve politik bir sistemdir. Ekonomik sistemin dışında aynı zamanda politik bir sistem de denir çünkü güç sahibi şirketler, devlet yönetimini baskı altına alarak çıkarları doğrultusunda politika uygulatabilir. Şirketokrasi çetin bir yönetim ile karşılaşırsa uyguladığı yöntemler bellidir. Bu yöntemler sahte raporlar, hileli seçimler, darbeler, suikastlar, rüşvet ve şantajdır. Bu tür yöntemlerle baskı altına aldığı gelişmekte olan veya gelişmemiş ülkeleri sömürür. Yatırımlar yapılıyor maksadıyla kaynaklarını hatta gerekli görülürse askeri güçlerini de kullanır.
Peki şirketokrasi bir devletin içinde nasıl yer almaya başlar?
Devletin yönetiminde nasıl söz sahibi olur? Gelişmemiş ve gelişmeye devam eden ülkelerde şirketokrasinin tezahürü özelleştirmeler yoluyla olmaktadır. Devletin elinde olan kurum yada tekel, devletin kar edememesi veya yeteri kadar ilgilenilememesi sebebiyle özel bir kuruma devredilir. Devretme yöntemi en fazla 49 yıl süreli olabilir ancak bu süre şirketokrasi için gayet yeterli bir süredir.
Devlet tarafından özel kuruluşa devredilen kurumun veya tekelin, kar etmesi, özelleştirme planına göre yönetilmesi için devlet tarafından özel şirketlere bir çok imtiyaz verilir. Ve bu durum zamanla devletin politikalarında bile söz sahibi olan şirketokrasinin ilk adımı olur. Diğer bir yöntem ise özel kurum ve kuruluşlarda görev alan kişilerin, devlet idaresinde yer almaya başlamasıdır. Ayrıca devlette özellikle yüksek konumda görev alan kişilerin emeklilik zamanlarından sonra özel kuruluşlarda çalışmaya başlaması da sayılabilir. Devlet yönetiminde bulunan kişilerle, özel şirketlerde çalışan kişilerin yakın ilişkileri ve samimiyeti buna yol açan sebeplerden biridir.
Toplumda Şirketokrasi
Şirketokrasinin toplumlara zararı olduğuna dair bir çok örnek verebiliriz. Petrol şirketlerinin çıkarları doğrultusunda Irak başta olmak üzere Orta Doğu bölgesinde süre gelen savaşlar bunun en net örneğidir. Önemli finans şirketlerinin gelişmekte olan ülkelere yapılan yatırımların çok karlı olacağını dayanaksız raporlarla gösterip ödeyemeyecekleri krediler vermesi, devletleri kendilerine muhtaç etmesi de bunun bir örneğidir.
Şirketokrasinin tek yanlı politikaları yüzünden ve insanlığı sadece kendi amaçlarına ulaşabilmek için bir araç olarak görmeleri yüzünden her yıl 20.000 insan hayatını kaybetmektedir. Milyonlarca insan kurtuluşu olmayan hastalıklarla savaşmakta ve günlüğü 2 doları geçmeyecek ücretlere çalışmaktadır.
Manevi değerlerin yitirildiği, tek gücün para olarak görülmeye başlandığı günümüzde insanların vurdumduymazlıkları yüzünden şirketokrasi dünyayı etkisi altına almaya ve sınırlarını zorlamaya devam edecektir.
OMBUDSMAN NEDİR? GÖREVLERİ NELERDİR?
Kaynak: Bir Ekonomik Tetikçinin İtirafları – John Perkins